Air Med Escort – blog

Czym jest malaria?

Malaria (inna nazwa – zimnica) jest chorobą pasożytniczą, wywoływaną przez pierwotniaki (zarodźce malarii). Przenoszona jest przez ukłucia komarów w tropikalnych i subtropikalnych strefach klimatycznych.

Co roku na malarię zapada ponad 300 milionów ludzi, z czego dużą grupę stanowią turyści wracający z Afryki, Ameryki Południowej i niektórych wysp Oceanii. Malaria jest jedną z trzech najważniejszych, oprócz AIDS i gruźlicy, chorób zakaźnych na świecie. Ocenia się, że aktualnie 45 proc. ludności w ponad stu krajach świata żyje na terenach zagrożonych malarią. Liczbę nowych zachorowań szacuje się na 300-500 milionów rocznie, a liczbę zgonów na 1,5-2,7 milionów każdego roku.

Rejony występowania

Rejony występowania malarii to:

• Afryka Środkowa,
• Afryka subsaharyjska,
• Afryka Południowa;
• Ameryka Centralna;
• Południowa Azja,
• Oceania;
• południe USA;
• kraje śródziemnomorskie Europy.

Rocznie na świecie ponad 10 000 podróżnych choruje na malarię po powrocie z tropików. W Polsce w skali roku zapada na tę chorobę do kilkudziesięciu osób.

Problemem jest odsetek pacjentów, u których malaria kończy się śmiercią (przewyższa kilka razy średnią europejską). Najczęściej takie sytuacje związane są z niestosowaniem profilaktyki przeciwmalarycznej w podróży oraz zbyt późnym rozpoznaniem i leczeniem zimnicy.

Rodzaje zarodźców malarii

Malaria wywoływana jest przez pięć rodzajów zarodźców malarii:

•  zarodziec sierpowaty /Plasmodium falciparum/
• zarodziec ruchliwy /Plasmodium vivax/
• zarodziec owalny /Plasmodium ovale/
• zarodziec pasmowy /Plasmodium malariae/
• zarodziec małpi /Plasmodium knowlesi/

[dropshadowbox align=”none” effect=”lifted-both” width=”auto” height=”” background_color=”#ffffff” border_width=”1″ border_color=”#dddddd” ]Malarię u człowieka najczęściej powoduje zarodziec ruchliwy i sierpowaty. Pierwotniaki te odpowiadają za występowanie ciężkich postaci malarii często kończących się śmiercią. Na zachorowanie najbardziej narażone są dzieci do 5 roku życia, kobiety w ciąży mieszkające na terenach malarycznych oraz osoby podróżujące m.in. z Europy.[/dropshadowbox]

Jak można zarazić się malarią?

        Chorobą można zarazić się poprzez ukąszenie samicy komara (WIDLISZEK), zainfekowaną igłą lub przez transfuzję zarażonej krwi. Zarodźce malarii przenoszą się do wątroby, dostają się do wnętrza czerwonych krwinek i tam się rozmnażają. Proces ten prowadzi do niszczenia czerwonych krwinek i w efekcie większości objawów malarii.

Okres inkubacji malarii

        Okres inkubacji choroby jest zależny od rodzaju zarodźca malarii, np. zarodziec pasmowy rozmnaża się do 50 dni. Minimalny okres wylęgania się choroby wynosi 7 dni. W większości przypadków choroba daje o sobie znać po 1-2 tygodniach od zarażenia. Przyjmowanie leków przeciwmalarycznych w przeszłości może opóźnić proces rozwoju choroby. Zdarza się, że rozwój choroby może wystąpić nawet po kilku miesiącach.

W razie podejrzenia malarii najlepiej skontaktować się z jednym ze specjalistycznych ośrodków zajmujących się medycyną tropikalną w Polsce lub z najbliższym szpitalem zakaźnym. Do rozpoznania tej choroby konieczne są badania laboratoryjne, które nie są dostępne w przychodniach.

Objawy malarii

[dropshadowbox align=”none” effect=”lifted-both” width=”auto” height=”” background_color=”#ffffff” border_width=”1″ border_color=”#dddddd” ]Pierwszymi objawami malarii są napadowe dreszcze oraz bardzo wysoka gorączka (nawet powyżej 40 st. C ). Następnie pojawiają się mocne pocenia i nagły spadek temperatury ciała. Towarzyszą im bóle głowy, nudności, wymioty i czasami biegunka, może wystąpić żółtaczka; ogólne osłabienie organizmu, bóle mięśni i stawów. Często zachodzi także do zaburzeń świadomości.[/dropshadowbox]

Zdarza się, że objawy te mylone są z typowymi objawami grypowymi. Dlatego istotny jest wywiad chorobowy oraz poinformowanie lekarza o przebytej podróży do krajów, gdzie istnieje zagrożenie malarią.

Ciężkie postacie zimnicy prowadzą do uszkodzenia licznych narządów wewnętrznych oraz poważnych zaburzeń metabolicznych. Malaria tropikalna może przejawiać się m.in. śpiączką wywołaną zajęciem ośrodkowego układu nerwowego przez pasożyty. Taki przebieg malarii nazywany jest malarią mózgową. Wśród dorosłych podróżnych dość często dochodzi do ostrej niewydolności nerek, wymagającej leczenia dializami do czasu wyzdrowienia.

Objawy malarii mogą wystąpić jeszcze w czasie pobytu na terenach zagrożonych. W takiej sytuacji należy skorzystać z konsultacji medycznej w miejscu pobytu.

Diagnoza

Rozpoznanie choroby dokonuje się na podstawie badania chorego i informacji o podróży uzyskanych podczas wywiadu medycznego. Potwierdzeniem rozpoznania są jednak badania laboratoryjne, przede wszystkim mikroskopowe badanie krwi, które pokazuje także gatunek zarodźca malarii oraz nasilenie inwazji pasożytów. W szpitalach dosyć często stosowane są także tzw. szybkie testy malaryczne, pomocne w ustaleniu rozpoznania. W niektórych sytuacjach konieczne jest rozpoczęcie leczenia przeciwmalarycznego u chorego jeszcze przed ostatecznym rozstrzygnięciem co do rozpoznania.

W wielu krajach tropikalnych, w których zachorowania na malarię są częste, a wyposażenie placówek medycznych odbiega znacznie od standardów europejskich, zimnica rozpoznawana jest przez lekarzy wyłącznie na podstawie objawów chorobowych. W razie zachorowania w podróży nie należy podawać w wątpliwość postawionej w ten sposób diagnozy. Warto zastosować się do zaleceń miejscowego personelu, który dysponuje doświadczeniem w leczeniu malarii.

Leczenie malarii

W krajach, w których powszechnie występuje malaria, dostępnych jest zwykle wiele preparatów przeciwmalarycznych. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) obecnie rekomenduje leczenie malarii z użyciem kombinacji kilku leków. Takie postępowanie nazywane jest w skrócie ACT (z ang. artemisinin-based combination therapies) i zostało oficjalnie uznane przez liczne państwa ze strefy tropikalnej. Leczenie jest uzależnione od stanu pacjenta, przebiegu choroby oraz dostępności konkretnych leków w danym kraju.

[dropshadowbox align=”none” effect=”lifted-both” width=”auto” height=”” background_color=”#ffffff” border_width=”1″ border_color=”#dddddd” ]W leczeniu malarii niezwykle ważne jest szybkie leczenie chorych ludzi, ponieważ są oni potencjalnym źródłem zakażenia.[/dropshadowbox]

Podstawowym sposobem leczenia jest przyjmowanie preparatów działających przeciwko zarodźcom malarii. W Polsce, pacjenci z malarią leczeni są w szpitalach – najczęściej w specjalistycznych ośrodkach zajmujących się medycyną tropikalną.

Referencyjne ośrodki kliniczne w zakresie medycyny tropikalnej w Polsce

1. Gdynia – Akademickie Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Poradnia Chorób Tropikalnych i Pasożytniczych, ul. Powstania Styczniowego 9B, tel. 058 699 86 76
2. Poznań – Klinika Chorób Pasożytniczych i Tropikalnych, ul. Przybyszewskiego 49, tel. 061 869 13 63
3. Warszawa – Szpital Zakaźny Nr 1, ul. Wolska 37, tel. 022 632 06 84 w.20.

Pozostałe poradnie chorób tropikalnych

1. Białystok – Klinika Obserwacyjno-Zakaźna, ul. Żurawia 14, tel. (85) 416921
2. Bielsko-Biała – Dział Zamiejscowy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, ul. Broniewskiego 21, tel. (33) 8158226 w.222
3. Bydgoszcz – Klinika Chorób Zakaźnych, ul. Floriana 10, tel. (52) 3255639
4. Katowice – Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna ul. Raciborska 39 tel. (0-32) 351-23-11
5. Kielce – Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy, ul. Olszewskiego 2, tel. (41) 345 22 15
6. Kraków – Klinika Chorób Zakaźnych, ul. Śniadeckich 5, tel. (12) 618 88 06
7. Lublin – Klinika Chorób Zakaźnych, ul. Biernackiego 9, tel. (81) 74717 94
8. Łódź – Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Biegańskiego, ul. Kniaziewicza 1/5, tel. (42) 51 60 11 w. 442
9. Olsztyn – Wojewódzki Zespół Medycyny Przemysłowej, ul. Pstrowskiego 31, tel. (89) 533 44 85
10. Rzeszów – Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy, ul. Hetmańska 120, tel. (17) 854 60 28
11. Wałbrzych – Wałbrzyski Ośrodek Medycyny Pracy, ul. Sokołowskiego 4, tel. (74) 41 80 82
12. Wrocław – Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Chorób Infekcyjnych, ul. Koszarowa 5, tel. (71) 326 13 25 w. 209.

U wielu chorych niezbędna jest intensywna terapia wspomagająca, np. za pomocą kroplówek nawadniających organizm oraz leków przeciwgorączkowych, przeciwdrgawkowych i innych. Leczenie ciężkich postaci malarii wymaga podawania środków przeciwmalarycznych drogą dożylną, zawsze w warunkach szpitalnych. Niekiedy konieczne jest przetaczanie preparatów krwiopochodnych, dializy do czasu poprawy pracy nerek, a także wspomaganie oddechu za pomocą respiratora

        W leczeniu malarii stosuje się leki: chlorochinę, meflochinę, chininę, prymachinę, doksycyklinę oraz odpowiednio dostosowane leki skojarzone. [dropshadowbox align=”none” effect=”lifted-both” width=”auto” height=”” background_color=”#ffffff” border_width=”1″ border_color=”#dddddd” ]Leczenie powinno być prowadzone wyłącznie pod nadzorem lekarza z kliniki zajmującej się medycyną tropikalną, ponieważ leki na malarię mogą mieć niebezpieczne dla organizmu skutki uboczne.[/dropshadowbox]

        Malaria może prowadzić do wielu powikłań, np.: niedokrwistości, malarii mózgowej, skazy krwotocznej, ostrej niewydolności oddechowej, wstrząsu, niewydolności nerek, obrzęku płuc.

[dropshadowbox align=”none” effect=”lifted-both” width=”auto” height=”” background_color=”#ffffff” border_width=”1″ border_color=”#dddddd” ] Nie istnieje powszechnie dostępna szczepionka przeciwko malarii.[/dropshadowbox]

Profilaktyka

Kraje zagrożone malarią prowadzą walkę z komarami poprzez osuszanie bagien i niszczenie komarów środkami chemicznymi. Wygląda to m.in. tak:

[dropshadowbox align=”none” effect=”lifted-both” width=”auto” height=”” background_color=”#ffffff” border_width=”1″ border_color=”#dddddd” ]Podróżny może chronić się przed malarią i jej groźnymi następstwami poprzez:

• świadomość zagrożenia w tropikach (występowanie malarii na świecie),
• znajomość objawów choroby i ryzyka zdrowotnego związanego z zachorowaniem
• stosowanie środków ochrony przed ukłuciami komarów przenoszących malarię
• zapobiegawcze przyjmowanie leków przeciwmalarycznych (chemioprofilaktyka malarii)
• odpowiednie i szybkie postępowanie w razie podejrzenia malarii: niezwłoczny kontakt z lekarzem w razie gorączki w podróży lub po powrocie z rejonu malarycznego,
• a po rozpoznaniu choroby natychmiastowe leczenie.[/dropshadowbox]

Niefarmakologiczne metody zapobiegania malarii

1. • Moskitiery
   • Repelenty (środki odstraszające)
   • Insektycydy
   • Odpowiednia odzież

Profilaktyka zdrowotna

Profilaktyka zdrowotna przed wyjazdem do krajów tropikalnych jest niezwykle istotna. Ważnym elementem przygotowania do podróży jest ocena stanu zdrowia, w tym wykrycie problemów zdrowotnych, które mogłaby się zaostrzyć w czasie podróży, jak też uzyskanie dostępu do pomocy medycznej, która może być potrzebna w trakcie podróży lub w czasie pobytu w miejscu docelowym. W przypadku osób przewlekle chorych tym celom służy pisemna, najlepiej przygotowana w języku angielskim, informacja o chorobie, uzyskana od lekarza leczącego oraz wykupienie ubezpieczenia pokrywającego ewentualne koszty leczenia i transportu do Polski w razie zachorowania lub zaostrzenia choroby przewlekłej.

Przebywając na terenach malarycznych należy przyjmować profilaktycznie leki przeciwmalaryczne przed, w trakcie i tydzień po powrocie.

[dropshadowbox align=”none” effect=”lifted-both” width=”auto” height=”” background_color=”#ffffff” border_width=”1″ border_color=”#dddddd” ]Leki te muszą być skonsultowane z lekarzem![/dropshadowbox]

[dropshadowbox align=”none” effect=”lifted-both” width=”auto” height=”” background_color=”#ffffff” border_width=”1″ border_color=”#dddddd” ]W przypadku wyjazdu w rejony zagrożone malarią, lekarz może zalecić zastosowanie tzw. chemioprofilaktyki malarii, która obejmuje zapobiegawcze przyjmowanie leków przeciwmalarycznych przez pacjentów podróżujących w regiony malaryczne. Czas trwania przyjmowania leków ustala lekarz po przeanalizowaniu sytuacji konkretnego pacjenta. Ponadto, lekarz może także przepisać przed wyjazdem pacjentowi leki przeciwmalaryczne do samodzielnego rozpoczęcia leczenia przeciwmalarycznego w razie zachorowania podczas podróży. Dotyczy to między innymi osób, które jadą w miejsce, gdzie nie będą mieć dostępu do pomocy lekarskiej w ciągu 24 godzin lub planują krótkie i częste wyjazdy w rejony zagrożone malarią (np. personel linii lotniczych). [/dropshadowbox]

Leki w profilaktyce przeciwmalarycznej

Przed wyjazdem w rejony świata zagrożone występowaniem malarii należy dowiedzieć się, jakie leki będą skuteczne w miejscu, do którego się wybieramy. Istnieje bowiem wiele odmian malarii i nie każdy lek do danego typu akurat pasuje. Na przykład na pograniczu Birmy i Tajlandii oraz Tajlandii i Kambodży występuje malaria oporna na wiele leków, stąd w tych okolicach Lariam jest nie zalecany, natomiast sprawdza się Malarone i Doksycyklina. Ponadto w doborze leków należy zawsze kierować się indywidualnymi wskazaniami wynikającymi z wieku i stanu zdrowia osoby wyjeżdżającej oraz innych leków przez nią przyjmowanych.

Leki nie zarejestrowane w Polsce (np. Malarone Junior, Lariam) możemy sprowadzać stosując procedury tzw. „importu docelowego”, który realizują niektóre apteki. Odpowiednią aptekę może wskazać lekarz z poradni medycyny tropikalnej, najczęściej również służy pomocą w załatwieniu spraw formalnych. Trzeba pamiętać, iż sprowadzenie leku może potrwać nawet kilka tygodni.

Malarone (nazwa międzynarodowa: atovaquone + proguanil)

• Lek nowej generacji, od 2006 r. dostępny też w aptekach w Polsce.
• Dawkowanie: Należy rozpocząć przyjmowanie Malarone na dobę przed wyjazdem w rejon zagrożony chorobą, kontynuować przyjmowanie leku przez cały czas pobytu oraz przez tydzień po opuszczeniu terenu narażonego na występowanie malarii. Nie zaleca się dłuższego przyjmowania leku niż 28 dni. Dziennie przyjmujemy 1 tabletkę – w czasie jedzenia lub z napojami mlecznymi zawsze o tej samej porze.
• Dzieci: większość źródeł wskazuje, iż profilaktycznie może on być podawany dzieciom o wadze powyżej 9 kg (niektóre źródła mówią o 11 kg). Zgodnie z zaleceniami tabletka powinna być dzielona laboratoryjnie, co jest praktycznie niemożliwe w podróży – można dzielić tabletki gilotyną do leków. (Od roku 2006 w USA dopuszcza się podawanie zapobiegawcze tego leku dla dzieci powyżej 5 kg).
• Zalety: lek bardzo dobrze tolerowany, krótki okres profilaktyki po powrocie z rejonu występowania malarii (tylko tydzień)
• Wady: stosunkowo wysoka cena

Uwaga!: Malarone w postaci pediatrycznej (dla dzieci od 11 kg) jest jak dotąd niedostępne w Polsce (można je kupić w krajach Europy Zachodniej). Podawanie leku w dawkach pediatrycznych jest o tyle wygodne, iż tabletka jest powlekana i tym samym łatwiejsza do połknięcia przez dziecko.

Lariam (nazwa międzynarodowa: mefloquine

• Należy przestrzegać ściśle przeciwwskazań: przebyte albo aktualne choroby neurologiczne i psychiczne (w tym nawet niezbyt nasilona depresja), przebyte drgawki, niektóre choroby serca oraz uczulenie na leki z tej grupy. Jeśli biorą ten lek osoby bez przeciwwskazań, kłopoty nie są częste. Można zacząć profilaktykę trochę wcześniej niż wynika z zaleceń i w razie złej tolerancji leku zmienić go na inny jeszcze przed wyjazdem. Większość objawów niepożądanych pojawia się zwykle już na początku stosowania, więc zwykle okaże się to jeszcze przed podróżą, a wtedy można zmienić lek na inny.
• Dawkowanie: jedna tabletka tygodniowo. Pierwszą dawkę należy przyjąć co najmniej 7 dni przed wjazdem do strefy występowania malarii i kontynuować jeszcze przez 4 tygodnie po opuszczeniu rejonu narażenia na zimnicę.
• Dzieci: można stosować u dzieci powyżej 5 kg. W przedziale 5 – 10 kg dawka profilaktyczna to 1/8 tabletki. Przy starszych dzieciach dawkowanie zależy od masy ciała i wynosi od 1 do 1 tabletki na tydzień.
• Zalety: wygoda dawkowania – co tydzień
• Wady: nie zalecany przy nurkowaniu, stosunkowo częste skutki uboczne (bezsenność, koszmary). Tabletki są bardzo gorzkie w smaku co utrudnia ich podawanie dzieciom. Nie zalecany w rejonie wielolekooporności w Azji Pd-Wsch (tam nie działa). Lek nie zarejestrowany na rynku polskim.

Paludrine (nazwa międzynarodowa: proguanil)

• Stosowany tylko w połączeniu z chloroquine!
• Dawkowanie: codziennie. Należy rozpocząć dzień przed wyjazdem na tereny zagrożone malarią i zakończyć 4 tygodnie po powrocie lub opuszczeniu zagrożonego rejonu.
• Dzieci: stosowany jedynie w połączeniu z chloroquine (Arechin) w zależności od masy ciała
• Wady: nieskuteczny w wielu rejonach świata, w tym w całej Afryce z powodu lekooporności (zalecany jedynie w nielicznych rejonach m.in. w części Indii).

Arechin (nazwa międzynarodowa: chloroquine)

• Dawkowanie: raz w tygodniu. Pierwszą dawkę należy przyjąć co najmniej 7 dni przed wjazdem do strefy występowania malarii i kontynuować jeszcze przez 4 tygodnie po opuszczeniu rejonu narażenia na zimnicę.
• Dzieci: można stosować u dzieci niezależnie od wieku. Nie posiada postaci pediatrycznej – dawkowanie w zależności od masy ciała wynosi od 1 do 2 tabl. na tydzień.
• Zalety: wygoda dawkowania – co tydzień
• Wady: nieskuteczny w wielu rejonach świata, w tym w całej Afryce z powodu lekooporności (zalecany jest jedynie w nielicznych rejonach m.in. Meksyku i części Chin). Tabletki są gorzkie w smaku co utrudnia ich podawanie dzieciom.

Doxycyclinum (nazwa międzynarodowa: doxycycline)

• Dawkowanie: codziennie. Należy rozpocząć dzień przed wyjazdem na tereny zagrożone malarią i zakończyć 4 tygodnie po powrocie lub opuszczeniu zagrożonego rejonu.
• Dzieci: może być stosowana tylko u dzieci powyżej 9 roku życia (wg zaleceń brytyjskich powyżej 12 roku życia). Lek nie posiada postaci pediatrycznej.
• Zalety: niska cena
• Wady: może sprzyjać podrażnieniom skóry przez promieniowanie UV, niewygodne dawkowanie – codziennie wraz z 4-tygodniowym okresem po opuszczeniu rejonu występowania malarii.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie malarii?

Szybkie podjęcie odpowiedniej terapii najczęściej prowadzi do całkowitego wyleczenia, jednak nawet do 20% chorych, u których doszło do rozwoju ciężkich postaci malarii tropikalnej po powrocie z podróży, umiera pomimo intensywnego leczenia.

W zarażeniach niektórymi gatunkami zarodźców konieczne jest zastosowanie szczególnych leków, działających przeciwko tzw. uśpionym formom pasożytów, które mogą przetrwać w wątrobie osoby chorej. To pozwala na uniknięcie nawrotów malarii po zakończeniu terapii.

U niewielkiej części chorych mogą po wyleczeniu utrzymywać się trwałe następstwa, najczęściej związane z układem nerwowym i zachowaniem (np. zaburzenia nastroju czy pamięci).

[dropshadowbox align=”none” effect=”lifted-both” width=”auto” height=”” background_color=”#ffffff” border_width=”1″ border_color=”#dddddd” ]

Pamiętajcie!

Szybkie rozpoczęcie leczenia może uratować życie! [/dropshadowbox]

Jeśli wybieracie się w egzotyczną podróż nie zapomnijcie także sprawdzić, czy przed wyjazdem nie powinniście się dodatkowo zaszczepić. Informacje na co trzeba, a na co warto się zaszczepić znajdziecie w naszym artykule „Szczepienia przed podróżą”.